(Gotrangtri.vn) Làng gốm Phù Lãng là một trong những làng nghề cổ truyền sản xuất gốm nổi tiếng vùng Kinh Bắc với những sản phẩm: gốm nâu đen, vàng nhạt, men nâu, vàng thẫm, vàng nâu…mà người ta gọi chung là men da lươn.
Ngay bây giờ, hãy bắt đầu chuyến hành trình khám phá làng gốm Phù Lãng cùng Portfolio bạn nhé!
Làng gốm Phù Lãng – Sản phẩm đồ gốm nổi tiếng khắp vùng Kinh Bắc – Ảnh: Internet
1. Tìm hiểu về làng gốm Phù Lãng
1.1. Địa lý
Làng gốm Phù Lãng thuộc xã Phù Lãng – Quế Võ – Bắc Ninh cách thủ đô Hà Nội khoảng 60km và cách sông Lục đầu khoảng 4km.
Làng gốm Phù Lãng nằm bên bờ sông Cầu với nhiều bến đò ngang. Địa danh Phù Lãng có thể có từ cuối thời Trần, đầu thời Lê. Thời kỳ này, Phù Lãng có 3 thôn là: Trung thôn, Thượng thôn, Hạ thôn.
Và làng gốm Phù Lãng đã được nhiều du khách trong và ngoài nước biết đến là làng nghề gốm cổ truyền nổi tiếng vùng Kinh Bắc.
1.2. Lịch sử
Theo Tô Nguyễn, Trình Nguyễn trong sách Kinh Bắc – Hà Bắc thì ông tổ của làng nghề gốm Phù Lãng là Lưu Phong Tú. Cuối thời Lý ông đã được triều đình cử đi sứ sang Trung Quốc. Và ông được học nghề làm gốm và truyền dạy lại cho người trong nước. Nghề gốm đã truyền vào cho dân sinh ở bờ sông Lục Đầu rồi chuyển đến vùng Vạn Kiếp – Hải Dương. Đầu thế kỷ 13, nghề gốm được truyền đến đất Phù Lãng Trung.
Dáng gốm thô sơ, mộc mạc – Ảnh: Internet
Làng gốm Phù Lãng đã được hình thành, phát triển ở đây vào thời Trần từ thế kỷ XIV. Hiện nay, bảo tàng lịch sử Việt Nam vẫn còn có những nhà sưu tập lưu giữ và trưng bày sản phẩm gốm Phù Lãng có niên đại khoảng thế kỷ 17 – 19.
1.3. Sản phẩm làng gốm Phù Lãng
So với làng gốm Bát Tràng hay Thổ Hà thì gốm Phù Lãng mang nét đặc trưng đó chính là sử dụng phương pháp đắp nổi theo hình thức chạm bong hay còn gọi là chạm kép với màu men rất tự nhiên, bền lạ. Dáng gốm rất mộc mạc, thô phác nhưng lại khỏe khoắn chứa đựng vẻ đẹp nguyên sơ của đất với lửa, rất đậm nét của điêu khắc tạo hình.
Gốm Phù Lãng gồm 3 dòng sản phẩm chính:
– Gốm dùng trong tín ngưỡng (lư hương, đài thờ, đỉnh…);
– Gốm gia dụng (lọ, bình, ang, chum, vại, bình vôi, ống điếu…);
– Gốm trang trí (bình, ấm hình thú như ngựa, voi…).
2. Kỹ thuật làm gốm Phù Lãng
2.1. Chọn đất và xử lý đất sét
Nếu như gốm Thổ Hà lấy chất liệu từ “xương” đất sét xanh, gốm Bát Tràng từ sét trắng. Thì nghề làm gốm Phù Lãng lại được lấy chất liệu từ “xương” đất đỏ hồng từ vùng Thống Vát, Cung Khiêm – Bắc Giang. Đất sét được chở về Phù Lãng theo đường sông.
Đất sét lấy từ Cung Kiêm – Bắc Giang – Ảnh: Internet
Để làm đồ sành thì đất sét lại có độ dẻo quánh. Khi lấy được đất về thì người thợ phải phơi đất cho bạc màu rồi trộn lẫn với các lần đất, đập thành những viên nhỏ bằng ngón chân cái rồi mới cho ngậm nước.
Tiếp đó sẽ xéo tròn, nề đất, chọn sạn, phá, sa cho tới khi đất đạt độ nhuyễn mịn như miếng giò mới thôi. Miếng đất trước khi chuốt phải nề xéo tới 10 lần rồi mới thành khoanh cho lên bàn xoay nắn thành sản phẩm.
Dưới bàn tay điêu nghệ của người thợ, đất sét luôn được luyện thật nhuyễn, để đảm bảo được độ dẻo, mịn nhất định và được tạo hình trên bàn xoay bằng tay, hoặc trên khuôn.
2.2. Kỹ thuật tạo hình
Về kỹ thuật tạo hình, gốm Phù Lãng sử dụng nhiều phương pháp khác nhau trong nghệ thuật tạo vóc dáng với những khối hình đa dạng. Tuy nhiên có thể quy vào 2 phương pháp cơ bản:
Hầu hết các họa tiết trên gốm Phù Lãng thường được lấy từ hình ảnh rất đời thường, gần gũi trong cuộc sống như cây cối, hoa sen đẹp, cá chép…
2.3. Kỹ thuật tráng men
Chất liệu làm men tráng gồm có tro cây rừng. Đây là loại cây mà khi đốt, tàn tro trắng như vôi, như tàn thuốc.
Ngày nay, nghệ nhân làng gốm Phù Lãng thường dùng tứ thiết là lim, sến táu, nghiến, hai là vôi sống, ba là sỏi ống nghiền nát, 4 là bùn phù sa trắng.
Nét độc đáo của gốm Phù Lãng là chất liệu làm men tráng gồm có tro cây – Ảnh: Internet
Bốn chất liệu này sau khi được sơ chết trộn đều với nhau theo 1 tỷ lệ nhất định rồi để khô, đập nhỏ cho vào nước.
Sau đó gạn qua rây bột từ đó sẽ chế biến thành 1 chất lỏng quánh vàng sệt như mật ông.
Khi sản phẩm còn ẩm thì người thợ sẽ dùng chổi lông quét men lên bên ngoài của sản phẩm với 1 lớp mỏng rồi đem phơi. Khi quét men, phơi khô sản phẩm sẽ có màu trắng đục.
2.4. Kỹ thuật nung gốm Phù Lãng
Sau 3 công đoạn: vào men + tạo màu + phơi khô lúc này gốm Phù Lãng sẽ được đem vào lò nung với nhiệt độ khoảng 1.000 độ C.
Mục đích để đảm bảo gốm sành nâu có lớp da ngoài đanh mặt, nhẵn bóng và chắc. Xếp sản phẩm gốm Phù Lãng ở trong lò nung phải tuân theo nguyên tắc tiết kiệm tối đa không gian trong lò.
Gốm Phù Lãng nung với nhiệt độ 1.000 độ C – Ảnh: Internet
Chi phí bỏ ra cho mỗi mẻ đốt là từ 25 đến 30 triệu đồng. Nếu không nắm vững kỹ thuật nung gốm từ chọn đất, đốt lò thì mẻ gốm sẽ phải bỏ đi. Mỗi lò gốm khoảng 1.000 sản phẩm và phải đun liền trong 3 ngày 3 đêm hoặc tùy theo sản phẩm.
Lượng nhiệt trong lò khi nung thường phải đều tăng dần nhiệt độ từ ngày thứ 2 cho đến khi chí gốm. Để nguội rồi lấy gốm ra khỏi lò lúc này mới kết thúc quá trình nung và sản phẩm gốm Phù Lãng mới đạt được độ chuẩn nhất định.
Người thợ xếp sản phẩm gốm cẩn thận qua lò nung – Ảnh: Internet
Những sản phẩm gốm Phù Lãng đạt tiêu chuẩn phải có màu da lươn vàng óng hay màu cánh gián. Khi gõ vào sản phẩm sẽ tạo được tiếng vang.
Đặc biệt, gốm Phù Lãng vẫn được sử dụng phương pháp thủ công truyền thống là dùng củi để nung. Chính sự khác biệt này đã tạo lên những vết táp trên bề mặt gốm mà không 1 phương pháp nào có thể thay thế nổi.
Gốm Phù Lãng có 2 màu chủ đạo là nâu vàng, nâu đen – Ảnh: Internet
Xương đất sét có màu hồng nhạt, khi nung ở nhiệt độ cao thì xương gốm sẽ chuyển sang màu gan gà với 2 màu men chủ đạo đó là màu nâu vàng, nâu đen.
Nếu như vẻ đẹp của gốm sứ Bát Tràng là sự đa dạng về nước men, hay những nét vẽ tinh tế.
Thì hồn cốt của gốm Phù Lãng lại được tạo nên từ sự dân dã, mộc mạc của men da lươn này. Và đây chính là một bức tranh gốm làng quê rất đẹp được nghệ nhân lắp ghép vào.
Với lịch sử làng nghề hơn 700 năm, gốm Phù Lãng đã nổi tiếng không chỉ trong nước mà còn vươn ra thị trường quốc tế.
Chính sự yêu nghề của người làm gốm, cộng hưởng sự sáng tạo trên chất liệu truyền thống đã giúp gốm Phù Lãng khoắc trên mình diện mạo mới nhờ những hoa văn trang trí sinh động, kiểu dáng phong phú đấy nhé.
Và đừng quên theo dõi gotrangtri.vn để cập nhật thêm nhiều bài viết hay về văn hóa làng nghề và đặt ra yêu cầu tư vấn thiết kế nội thất bạn nhé!
Nguyễn Chiên – Theo vi.wikipedia.org